Dijital çağın getirdiği yeniliklerle birlikte sağlık hizmetleri de dönüşüm geçirmektedir. Özellikle pandemi döneminde hızla yaygınlaşan online sağlık danışmanlığı, hem hastalar hem de sağlık profesyonelleri için yeni fırsatlar sunmakla birlikte, hukuki belirsizlikler de beraberinde getirmektedir. Bu makalede, uzaktan sağlık hizmetlerinin yasal sınırları, tarafların hak ve yükümlülükleri ile sektörün geleceğine dair önemli değerlendirmeler yer almaktadır.

Online Sağlık Danışmanlığının Hukuki Temelleri ve Mevzuat Çerçevesi

Dijital dönüşümün sağlık sektöründe yarattığı köklü değişimler, özellikle COVID-19 pandemisi ile birlikte hızla yaygınlaşan online sağlık danışmanlığı hizmetlerinin hukuki altyapısının sorgulanmasını beraberinde getirmiştir. Türkiye'de uzaktan sağlık hizmetlerinin sunumu, mevcut mevzuat çerçevesinde çeşitli sınırlamalar ve belirsizlikler içermektedir.

Hekimlik Meslek Etiği Kuralları

Türkiye Tabipler Birliği tarafından belirlenen Hekimlik Meslek Etiği Kuralları, online sağlık danışmanlığının temel sınırlarını çizen en önemli düzenlemelerden biridir. Bu kurallar çerçevesinde hekimlerin uzaktan hizmet sunumunda dikkat etmesi gereken temel prensipler belirlenmiştir.

Madde 23 kapsamında düzenlenen muayenesiz tedavi yasağı, online sağlık hizmetlerinin en kritik sınırını oluşturmaktadır. Bu maddeye göre hekimler, hastayı bizzat muayene etmeden tedaviye başlayamazlar. Bu düzenleme, online platformlarda sunulan hizmetlerin tedavi değil, danışmanlık niteliğinde kalması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Madde 32 ise rapor düzenleme konusunu ele almakta ve sadece bizzat muayene ve tedavi edilen hastalar için rapor düzenlenebileceğini belirtmektedir. Bu hüküm, online görüşmeler sonrasında rapor düzenlenmesinin mevcut mevzuat çerçevesinde mümkün olmadığını göstermektedir.

Hekimlik meslek etiği kuralları ayrıca, hekimlerin reklam yapma yasağını ve bilimsel tanı ve tedavi yöntemlerini kullanma zorunluluğunu düzenlemektedir. Bu düzenlemeler, online platformlarda hizmet sunan hekimlerin tanıtım faaliyetlerinde dikkatli olması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Uzaktan Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği

Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik, sektörde yaşanan hukuki belirsizlikleri gidermeye yönelik önemli bir adım olmuştur. Bu yönetmelik, mekana ve coğrafyaya bağımlı olmaksızın çağdaş bilişim teknolojileri kullanılarak sağlık hizmeti sunulmasının kurallarını belirlemiştir.

Yönetmelik kapsamında uzaktan sağlık hizmetini yalnızca gerekli bilişim teknoloji altyapısına sahip ve Sağlık Bakanlığı'nca izinli sağlık kuruluşları sunabilecektir. Bu tesisler en geç 6 ay içinde "Uzaktan Sağlık Hizmeti Faaliyeti İzin Belgesi" almak zorundadır.

Hizmet sunumunda Sağlık Bakanlığı'nca üretilen veya tescil edilerek onaylanan güvenli "uzaktan sağlık bilgi sistemi" yazılımı kullanılması zorunluluğu getirilmiştir. Bu düzenleme, platform güvenliği ve veri korunması açısından kritik önem taşımaktadır.

Yönetmelik kapsamında sunulabilecek hizmetler geniş bir yelpazede düzenlenmiştir:

• Uzaktan muayene, tıbbi gözlem ve takip
• Teşhis edilmiş hastalıkların kontrolü
• Tıbbi danışmanlık, konsültasyon ve ikinci görüş hizmetleri
• Hastalıkların uzaktan yönetimi için klinik parametrelerin değerlendirilmesi
• Sağlığın korunması ve sağlıklı yaşamın desteklenmesi
• Psikososyal destek hizmetleri
• Endemik veya epidemik salgınlarda gerekli tıbbi işlemler

Yasal Düzenlemelerin Eksikliği

1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun'un 24. maddesi, hekimlerin sadece hasta kabul yeri, muayene saatleri ve ihtisaslarını bildiren ilanlar yapabileceğini düzenlemekte, diğer reklam türlerinin yasak olduğunu belirtmektedir. Bu düzenleme, online platformlarda hizmet sunan hekimlerin tanıtım faaliyetlerini sınırlamaktadır.

Mevcut yasal çerçevede, online sağlık danışmanlığı hizmetlerinin tam anlamıyla düzenlenmemiş olması, sektörde faaliyet gösteren platformlar ve sağlık meslek mensupları açısından belirsizlikler yaratmaktadır. Türk Tabipler Birliği'nin 22.02.2018 tarihli Kamuoyu Duyurusu, internet ortamında hasta bizzat muayene edilmeden tedavi önerilerinde bulunulamayacağını ve hasta yönlendirilemeyeceğini belirtmektedir.

Bu yasal boşluk, online sağlık hizmetlerinin sağlık danışmanlığı kapsamında değerlendirilmesine neden olmakta ve hizmetin niteliği branş bazında farklılaşmaktadır. Psikiyatri, Radyoloji, Dermatoloji gibi branşlarda muayene seansının anamnez alınması ve gözleme dayalı kısımla tamamlanabilmesi, bu branşlar için online hizmet sunumunu daha uygun hale getirmektedir.

Sektörün sağlıklı gelişimi için hangi branşların online hekimliğe hangi şartlarda uygun olacağı konusunda uzmanlık derneklerinin kılavuzluk yapması ve kapsamlı yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi kritik önem taşımaktadır.

Online Sağlık Hizmetlerinin Hukuki Niteliği ve Sözleşme Türleri

Online sağlık danışmanlığı hizmetlerinin hukuki niteliğinin belirlenmesi, bu alanda faaliyet gösteren tüm tarafların hak ve yükümlülüklerinin doğru şekilde tespit edilebilmesi açısından kritik önem taşımaktadır. Geleneksel sağlık hizmet sunumundan farklı olarak elektronik ortamda gerçekleştirilen bu hizmetler, karma nitelikli sözleşme yapısı sergilemekte ve birden fazla hukuki düzenlemenin kapsamına girmektedir.

Karma Nitelikli Sözleşme Yapısı

Online hekim görüşmelerinin hukuki niteliği tek bir sözleşme türü ile açıklanamayan karma yapıdadır. Bu hizmetler temelde danışmanlık sözleşmesi karakteri taşımakla birlikte, elektronik ortamda sunulması nedeniyle farklı hukuki boyutlar kazanmaktadır. Sistemde hekim "danışman hekim", hasta ise "danışan" olarak tanımlanmakta ve bu ilişki vekalet sözleşmesi hükümleri dikkate alınarak değerlendirilmektedir.

Karma nitelikli sözleşme yapısının temel özellikleri şunlardır:

• Danışmanlık sözleşmesinin temel karakteristiklerini taşıması
• Elektronik ortamda akdedilmesi nedeniyle özel hükümlere tabi olması
• Hizmetin niteliği ve kapsamının branş ve hastanın rahatsızlıklarına göre belirlenmesi
• Fiziki muayenenin sadece gözleme dayalı kısmının (inspeksiyon) gerçekleştirilebilmesi

Bu yapı özellikle Psikiyatri, Radyoloji ve Dermatoloji gibi branşlarda daha etkili şekilde uygulanabilmektedir. Zira bu alanlarda muayene seansı büyük ölçüde anamnez alınması ve gözleme dayalı değerlendirmelerle tamamlanabilmektedir.

Tüketici İşlemi Özellikleri

Online sağlık danışmanlığı hizmetleri Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında "tüketici işlemi" niteliğinde değerlendirilmektedir. Bu durum, hizmet alan kişilerin tüketici sıfatıyla korunması gereken hakları bulunduğu anlamına gelmektedir.

Tüketici işlemi olarak değerlendirilmesinin temel sonuçları:

• Haksız şartlardan kaçınma zorunluluğu - Platform işletmecileri ve sağlık meslek mensupları, tüketiciler aleyhine haksız şartlar içeren sözleşme hükümleri düzenleyememektedir
• Bilgilendirme yükümlülüğünün artması - Hizmetin niteliği, kapsamı, sınırları ve riskleri konusunda detaylı bilgilendirme yapılması gerekmektedir
• Şikayet ve başvuru haklarının genişlemesi - Tüketiciler, yaşadıkları sorunlar için Tüketici Hakem Heyetlerine başvuru hakkına sahip olmaktadır

Platform işletmecileri bu kapsamda kullanım koşullarını hazırlarken tüketici mevzuatına uygun hareket etmek zorundadır. Özellikle danışanın uygunluğunun değerlendirilmesi, danışmanın görüşmeyi reddetme şartları ve 18 yaş altı hastaların sistem kullanım koşulları gibi hususların açık şekilde belirlenmesi gerekmektedir.

Mesafeli Sözleşme Hükümleri

Online sağlık danışmanlığı hizmetleri Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliği kapsamında da değerlendirilmektedir. Bu durum, tarafların fiziki olarak bir araya gelmeden elektronik ortamda sözleşme akdetmesi nedeniyle ortaya çıkmaktadır.

Mesafeli sözleşme hükümlerinin temel gereklilikleri:

• Ön bilgilendirme yükümlülüğü - Sözleşme kurulmadan önce hizmetin temel özelliklerinin, ücretinin, cayma hakkının varlığının bildirilmesi
• Cayma hakkının tanınması - Belirli koşullar altında 14 gün içinde cayma hakkının kullanılabilmesi
• Yazılı onay sürecinin işletilmesi - Elektronik ortamda açık rıza alınması ve onay süreçlerinin kayıt altına alınması

Kişisel veri mevzuatı açısından da özel dikkat gereken hususlar bulunmaktadır. 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ve Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik uyarınca:

• Online görüşme sistemi altyapısının yurtiçi/yurtdışı işleme durumunun belirlenmesi
• Görüntü ve ses açısından aydınlatma süreçlerinin yürütülmesi
• Açık rızaların alınması ve kayıt altına alınması
• Veri işleme süreçlerinin şeffaf şekilde yönetilmesi

Bu kapsamda Hasta Hakları Yönetmeliği hükümleri de dikkate alınarak, görüşme sürecine ilişkin kuralları, hakları ve kullanım koşullarını içeren onam formu alınması önerilmektedir. Bu form, hem hukuki güvenlik sağlamakta hem de tarafların karşılıklı hak ve yükümlülüklerini netleştirmektedir.

Platform İşletmeciliği ve Faaliyet İzinleri

Uzaktan sağlık hizmetlerinin yasal çerçevede sunulabilmesi için platform işletmecilerinin belirli yasal yükümlülükleri yerine getirmesi ve gerekli izinleri alması zorunludur. Sağlık Bakanlığı'nın düzenlemeleri doğrultusunda, bu alanda faaliyet gösterecek platformların uyması gereken temel gereksinimler ve izin süreçleri detaylı bir şekilde belirlenmiştir.

Uzaktan Sağlık Hizmeti Faaliyeti İzin Belgesi

Uzaktan sağlık hizmetlerinin sunumu için en temel gereksinim faaliyet izin belgesidir. Sağlık Bakanlığı'nca hazırlanan yönetmelik uyarınca, uzaktan sağlık hizmeti sunmak isteyen tüm sağlık kuruluşları "Uzaktan Sağlık Hizmeti Faaliyeti İzin Belgesi" almak zorundadır.

Mevcut sağlık tesisleri için 6 aylık geçiş süresi tanınmıştır. Bu süre zarfında, halihazırda sağlık hizmeti veren kuruluşlar uzaktan sağlık hizmeti faaliyetlerine başlayabilmekte, ancak belirlenen süre içerisinde mutlaka izin belgelerini temin etmeleri gerekmektedir. Bu geçiş süresi, sektörün ani bir şekilde duraksamaması ve hizmet sürekliliğinin sağlanması amacıyla öngörülmüştür.

İzin başvuru süreci kapsamında sağlık tesisleri, faaliyet alanları ve sınırları belirtilen başvurularını Sağlık Bakanlığı'na yapmalıdır. İncelemeler sonucunda uygun görülen tesislere, hangi alanlarda uzaktan sağlık hizmeti verebileceklerini gösteren izin belgesi düzenlenmektedir. Bakanlığa bağlı sağlık tesisleri için ise Bakanlık resen izin verebilme yetkisine sahiptir.

Platform Gereksinimleri

Uzaktan sağlık hizmeti sunan platformların teknik ve yasal altyapı gereksinimleri oldukça kapsamlıdır. Sağlık Bakanlığı'nca üretilen veya tescil edilerek onaylanan güvenli "uzaktan sağlık bilgi sistemi" yazılımı kullanılması zorunludur. Bu yazılımların asgari standartları ve gerekli altyapı kriterleri Bakanlık tarafından belirlenmektedir.

Platform işletmecileri, gerekli bilişim teknoloji altyapısına sahip olmalı ve Sağlık Bakanlığı'ndan izin almış sağlık kuruluşları olmalıdır. Örneğin, MERSİS No: 0326066260500001 ile kayıtlı EHEALTH TEKNOLOJİ A.Ş. gibi şirketler, bu gereksinimleri karşılayarak platform işletmeciliği yapabilmektedir.

Ödeme sistemleri açısından da özel düzenlemeler bulunmaktadır. 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun kapsamında faaliyet iznine sahip aracı kuruluşlar aracılığıyla ödemeler gerçekleştirilmelidir. Bu düzenleme, finansal işlemlerin güvenliğini ve şeffaflığını sağlamaya yöneliktir.

Platform içeriklerinin korunması açısından 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümleri geçerlidir. Platform adı, logosu, materyalleri ve içerikleri bu kanun kapsamında korunmakta, izinsiz kullanımları yasaklanmaktadır.

Uluslararası Hizmet Sunumu

Uzaktan sağlık hizmetlerinin uluslararası boyutu da yasal düzenlemeler kapsamında ele alınmıştır. Uluslararası sağlık turizmi yetki belgesi almış sağlık tesisleri, ilgili mevzuat çerçevesinde özel yetkilerle donatılmıştır.

Bu tesisler, uluslararası sağlık turizmi ve turistin sağlığı kapsamında uzaktan sağlık hizmeti verebilme imkanına sahiptir. Bu düzenleme, Türkiye'nin sağlık turizmi alanındaki konumunu güçlendirmeye ve dijital sağlık hizmetleri ihracatına katkı sağlamaya yöneliktir.

Uluslararası hizmet sunumunda da kişisel verilerin korunması konusu kritik önem taşımaktadır. Hizmet sunumu esnasında elde edilen kişisel veriler, ilgili mevzuat haricinde işlenemez ve aktarılamaz. Bu husus, özellikle sınır ötesi veri transferlerinde dikkat edilmesi gereken temel ilkelerden biridir.

Platform işletmecileri, Bakanlık izni olmadan ve yetkili olmadığı alanlarda uzaktan sağlık hizmeti veremez. Bu sınırlama, hem hizmet kalitesinin korunması hem de yasal sorumlulukların net bir şekilde belirlenmesi açısından önemlidir.

Sağlık Meslek Mensuplarının Hak ve Yükümlülükleri

Online sağlık danışmanlığı sisteminde sağlık meslek mensuplarının konumu, geleneksel sağlık hizmeti sunumundan farklı dinamikler içermektedir. Bu yeni hizmet modeli, hem hekimler hem de diğer sağlık profesyonelleri için özel hak ve yükümlülükler doğurmaktadır.

Hekimlerin Online Danışmanlık Yetkileri

1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun Ek 13. madde kapsamında, hekimler uzaktan sağlık danışmanlığı hizmeti verebilmektedir. Ancak bu yetki, Hekimlik Meslek Etiği Kuralları'nın 23. maddesi gereğince sınırlıdır. Hekimler acil durumlar dışında hastayı bizzat muayene etmeden tedaviye başlayamazlar.

Online ortamda hekimler şu hizmetleri sunabilmektedir:

• Sağlığı koruyucu ve geliştirici danışmanlık
• Takipli hastaların kontrol muayeneleri
• İkinci görüş danışmanlığı
• Teşhis edilmiş hastalıkların uzaktan takibi
• Tıbbi gözlem ve değerlendirme

Diğer Sağlık Meslek Mensuplarının Yetki Alanları

Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik kapsamında, çeşitli meslek grupları online danışmanlık hizmeti verebilmektedir:

Klinik Psikologlar, psikolojik değerlendirme ve danışmanlık hizmetlerini uzaktan sunabilmektedir. Bu meslek grubu için online ortam, özellikle psikososyal destek hizmetleri açısından etkili bir araç olmaktadır.

Diyetisyenler, beslenme danışmanlığı ve diyet planlaması konularında uzaktan hizmet verebilmektedir. Hastaların beslenme alışkanlıklarının takibi ve yönlendirilmesi bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Fizyoterapistler, rehabilitasyon süreçlerinin takibi ve ev egzersiz programlarının yönlendirilmesi konularında online danışmanlık hizmeti sunabilmektedir.

Platform Üzerinden Hizmet Verme Koşulları

Sağlık meslek mensuplarının platform üzerinden hizmet verebilmeleri için belirli koşulları sağlamaları gerekmektedir:

• Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik uyarınca ruhsatlandırılmış sağlık meslek hizmet biriminde hizmet verme
• Uzaktan hizmet verme yetkisine sahip olma
• Kimlik belgesi, diploma ve çalışma belgesi gibi doğrulayıcı belgelerin sisteme yüklenmesi
• 48 saat içinde platform onayının alınması

Mesleki Sorumluluklar ve Etik Yükümlülükler

Online sağlık danışmanlığında sağlık meslek mensupları geleneksel mesleki sorumluluklarını aynen taşımaktadır. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları'nın 32. maddesi gereğince, rapor düzenleme yetkisi sadece bizzat muayene ve tedavi edilen hastalar için kullanılabilmektedir.

Sağlık profesyonelleri aşağıdaki etik yükümlülüklere uymak zorundadır:

• Danışan mahremiyetini koruma
• Açık rıza olmaksızın ses/görüntü kaydı almama
• Hizmetleri bizzat kendisi sunma
• Platform dışında paralel hizmet vermeme
• Yanıltıcı ve talep artırıcı tanıtım yapmama

Kamu ve Özel Sektör Çalışanları İçin Farklı Düzenlemeler

Devlet Memurları Kanunu'nun 28. maddesi gereğince, kamu hastanelerinde çalışan hekimler ücretli danışmanlık hizmeti veremezler. Bu durum serbest meslek faaliyeti kapsamında değerlendirilmektedir. Ancak ücretsiz danışmanlık hizmetlerinde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.

Özel hastane çalışanları için durum, iş sözleşmesi hükümlerine göre belirlenmektedir. Sözleşmede açık yasak bulunmadığı sürece, online danışmanlık hizmeti verilebilmektedir.

Branş Bazında Değerlendirmeler

Online sağlık danışmanlığının etkinliği branş bazında farklılık göstermektedir. Fiziki muayenenin sadece inspeksiyon (gözlem) kısmının gerçekleştirilebildiği bu sistemde, bazı branşlar daha avantajlı konumdadır:

Psikiyatri, anamnez alınması ve gözleme dayalı değerlendirme ile muayene seansının tamamlanabildiği bir branştır. Bu nedenle online ortamda etkili hizmet sunumu mümkündür.

Dermatoloji, görsel değerlendirmenin ön planda olduğu bir alan olarak online danışmanlık için uygun branşlardan biridir.

Radyoloji, görüntü değerlendirmesi temelli çalışma prensibi nedeniyle uzaktan hizmet sunumuna elverişlidir.

Gelecek Perspektifi ve Sektörel Dönüşüm

Online sağlık danışmanlığı, Türkiye'de sağlık sisteminin dijital dönüşümünün önemli bir parçasını oluşturmaktadır. Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik ile yasal çerçevesi netleşen bu alan, sağlık meslek mensupları için yeni kariyer fırsatları sunmaktadır.

Sektörün gelişimi için uzmanlık derneklerinin kılavuzluk yapması kritik önem taşımaktadır. Hangi branşların hangi şartlarda online hekimliğe uygun olacağının belirlenmesi, hem hizmet kalitesi hem de hasta güvenliği açısından gereklidir.

Sonuç olarak, online sağlık danışmanlığı Türkiye'de hızla gelişen bir alan olmakla birlikte, sağlık meslek mensuplarının bu yeni hizmet modelinde mesleki sorumluluklarını tam olarak yerine getirmeleri gerekmektedir. Teknolojik imkanların sağladığı avantajlar, hasta güvenliği ve hizmet kal