Boşanma sürecinde karşılaşılan en önemli konulardan biri nafaka meselesidir. Türk hukuk sisteminde dört farklı nafaka türü bulunmakta ve her birinin kendine özgü şartları vardır. Bu rehber makale ile nafaka türlerini, şartlarını ve hukuki süreçlerini detaylı olarak öğrenebilirsiniz.

Nafakanın Tanımı ve Hukuki Dayanağı

Nafakanın Genel Tanımı

Nafaka, Türk hukuk sisteminde önemli bir yere sahip olan ve geçindirmekle yükümlü olunan kimselere mahkeme kararıyla bağlanan aylık para olarak tanımlanmaktadır. Türk Dil Kurumu'nun tanımına göre nafaka, bir kişinin bakımla sorumlu olduğu bireylere düzenli olarak ödemesi gereken mali yükümlülüktür.

Bu hukuki kavram, şahsa bağlı bir alacak niteliği taşımakta ve üçüncü kişilere devredilemez özelliğe sahiptir. Nafakanın temel amacı, boşanma veya ayrılık sonrasında ekonomik dengeyi sağlamak ve geçim sıkıntısı yaşayabilecek bireyleri korumaktır. Bu koruma mekanizması, özellikle boşanma sürecinde ekonomik açıdan zayıf duruma düşebilecek eş ve çocukların temel ihtiyaçlarının karşılanmasını güvence altına alır.

Nafaka kavramı, sadece boşanma süreciyle sınırlı kalmayıp, kan hısımlığı bulunan kişiler arasındaki yardımlaşma yükümlülüğünü de kapsamaktadır. Bu geniş perspektif, toplumsal dayanışmanın hukuki bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

Hukuki Düzenlemeler

Türk hukuk sisteminde nafaka konusu, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun çeşitli maddelerinde detaylı olarak düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler, nafakanın farklı türlerini ve her birinin özel koşullarını belirlemektedir.

TMK madde 175, boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek eşin nafaka talep edebileceği durumları düzenlemektedir. Bu madde, yoksulluk nafakasının temel hukuki dayanağını oluşturmakta ve boşanmanın ekonomik sonuçlarına karşı koruma sağlamaktadır. Madde kapsamında, nafaka talep eden eşin boşanmada daha ağır kusurlu olmaması şartı aranmaktadır.

TMK madde 176 ise nafakanın miktarı ve ödeme koşullarını belirlemektedir. Bu madde uyarınca nafaka, toptan veya irat biçiminde ödenebilmektedir. Mahkeme, tarafların ekonomik durumlarını değerlendirerek en uygun ödeme şeklini belirlemektedir.

TMK madde 182/2, çocukların bakım giderlerine katkı sağlamak amacıyla iştirak nafakasını düzenlemektedir. Bu düzenleme, boşanma sonrasında velayeti alamayan ebeveynin çocuğun bakım, eğitim ve diğer ihtiyaçlarına mali katkı sağlamasını zorunlu kılmaktadır. İştirak nafakası, anne ve babanın ortak sorumluluğunu sürdürmelerini amaçlamaktadır.

TMK madde 364, yardım nafakası ile üstsoy-altsoy arasındaki ekonomik destek yükümlülüğünü düzenlemektedir. Bu madde kapsamında, yoksulluğa düşmesini önlemek amacıyla kan hısımları arasında mali destek sağlanması öngörülmektedir. Yardım nafakası, evlilik bağından bağımsız olarak kan bağına dayalı bir yükümlülük oluşturmaktadır.

Bu hukuki düzenlemeler, nafakanın dört temel türünü ortaya koymaktadır:

• Yoksulluk Nafakası: Boşanma sonucu ekonomik açıdan zor duruma düşecek eşe ödenen süresiz nafaka
• Tedbir Nafakası: Boşanma davası süresince ödenen geçici nitelikli nafaka
• İştirak Nafakası: Çocuğun bakım ve eğitim giderlerine katılım için ödenen nafaka
• Yardım Nafakası: Kan hısımları arasında yoksulluğu önlemek amacıyla ödenen nafaka

Her bir nafaka türü, kendine özgü şartları, süreleri ve sona erme sebepleri bulundurmaktadır. Bu çeşitlilik, farklı durumların gerektirdiği özel koşullara uygun çözümler sunmaktadır.

Nafaka davalarında Aile Mahkemeleri görevli olup, Aile Mahkemesinin bulunmadığı yerlerde Asliye Hukuk Mahkemeleri bu görevi üstlenmektedir. Mahkemeler, nafaka miktarını belirlerken tarafların ekonomik ve sosyal durumlarını, çocukların ihtiyaçlarını ve hakkaniyet ilkesini göz önünde bulundurmaktadır.

Yoksulluk ve Tedbir Nafakası

Boşanma sürecinde eşlerin karşılaştığı en kritik konulardan biri, ekonomik güvenliklerinin sağlanmasıdır. Bu noktada Türk Medeni Kanunu, hem boşanma davası süresince hem de boşanma sonrasında eşlerin maddi durumlarını korumak amacıyla iki önemli nafaka türü öngörmüştür: yoksulluk nafakası ve tedbir nafakası.

Yoksulluk Nafakasının Şartları

Yoksulluk nafakası, TMK madde 175 uyarınca boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek eşin talep edebileceği süresiz nafaka türüdür. Bu nafaka türünün hükmedilmesi için belirli şartların bir arada bulunması gerekmektedir.

Boşanmanın kesinleşmiş olması yoksulluk nafakası için temel şarttır. Nafaka talep eden eşin boşanma nedeniyle yoksulluğa düşecek durumda olması ve bu durumun objektif kriterlerle belirlenmesi gerekir. En kritik şart ise nafaka talep eden eşin boşanmada diğer eşten daha ağır kusurlu olmamasıdır. Bu şart, nafakanın adalet ilkesi çerçevesinde verilmesini sağlamaktadır.

Yoksulluk nafakası süresiz olarak hükmedilir ve nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi, ölümü veya yoksulluk durumunun ortadan kalkması halinde sona erer. TMK madde 176 uyarınca bu nafaka toptan veya irat biçiminde ödenebilir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2021/8867 sayılı kararında, tarafların ekonomik durumu gözetilerek toptan ödeme seçeneğinin değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Bu karar, nafaka miktarının belirlenmesinde mahkemelerin takdir yetkisini kullanırken hangi faktörleri dikkate alması gerektiğini göstermektedir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2014/24491 sayılı kararı uyarınca, ağır kusurlu eşe yoksulluk nafakası verilemez. Bu durum, nafakanın hakkaniyet ilkesi çerçevesinde verilmesinin önemini ortaya koymaktadır.

Tedbir Nafakasının Özellikleri

Tedbir nafakası, TMK madde 169 ve 197 hükümlerinde düzenlenen ve boşanma davası süresince ödenen geçici nitelikteki nafaka türüdür. Bu nafaka, yargılama süresince ihtiyaç sahibi eş ve müşterek çocuğun mağduriyetini engellemek amacıyla verilir.

Tedbir nafakasının hükmedilmesi için resmi evliliğin bulunması, eşlerin ayrı yaşaması, haklı sebebin bulunması ve maddi desteğe ihtiyaç duyulması şartlarının bir arada bulunması gerekir. Bu nafaka türü, boşanma davası açılmadan önce bağımsız dava olarak talep edilebileceği gibi, boşanma davası ile birlikte de talep edilebilir.

Boşanma davası açılmadan önce tedbir nafakası davası açılırsa, bu dava nispi harca tabidir ve talep edilen yıllık nafaka miktarı üzerinden harç hesaplanır. Ancak boşanma davası ile birlikte talep edilen tedbir nafakası harca tabi değildir.

Tedbir nafakası boşanma kararı kesinleşene kadar devam eder ve geçici bir karaktere sahiptir. Bu nafaka türünün amacı, dava süresince ekonomik dengeyi korumak ve ihtiyaç sahibi tarafın mağduriyetini önlemektir.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2022/4971 E., 2022/6857 K. sayılı kararında, başka bir erkekle birlikte yaşayan kadına TMK madde 169 uyarınca tedbir nafakasına hükmedilemeyeceği belirtilmiştir. Bu karar, tedbir nafakasının hükmedilmesinde ahlaki faktörlerin de dikkate alındığını göstermektedir.

Tedbir nafakası ile yoksulluk nafakası arasındaki temel fark, tedbir nafakasının geçici karakterde olması ve boşanma davası süresince verilmesidir. Yoksulluk nafakası ise boşanma sonrasında süresiz olarak hükmedilen nafaka türüdür.

Her iki nafaka türünde de mahkeme, tarafların ekonomik ve sosyal durumlarını dikkate alarak hakkaniyet ilkesi çerçevesinde karar verir. Nafaka miktarının belirlenmesinde tarafların gelir durumu, yaşam standartları, çocuk varlığı ve diğer ekonomik yükümlülükler göz önünde bulundurulur.

İştirak Nafakası ve Çocuk Hakları

İştirak Nafakasının Kapsamı

İştirak nafakası, boşanma sonrasında velayeti olmayan ebeveynin çocuğun bakım, eğitim ve diğer yaşamsal ihtiyaçlarının karşılanmasına katkıda bulunması amacıyla ödediği nafaka türüdür. Türk Medeni Kanunu'nun 182/2. maddesi uyarınca düzenlenen bu nafaka türü, çocuğun menfaatlerinin korunması ve her iki ebeveynin çocuğa karşı sorumluluklarını yerine getirmesi ilkesine dayanmaktadır.

İştirak nafakasının temel amacı, boşanma sonrasında çocuğun yaşam standardının düşmesini engellemek ve her iki ebeveynin de çocuğun giderlerine mali güçleri oranında katkıda bulunmalarını sağlamaktır. Bu nafaka türü, TMK madde 327 uyarınca nafaka yükümlülüğünün velayet hakkından bağımsız olduğu ilkesine dayanmaktadır.

İştirak nafakasının kapsamına giren giderler şunlardır:

• Çocuğun temel yaşam ihtiyaçları (barınma, beslenme, giyinme)
• Eğitim giderleri (okul ücreti, kitap, kırtasiye malzemeleri)
• Sağlık giderleri (doktor muayenesi, ilaç, tedavi masrafları)
• Sosyal ve kültürel aktivite giderleri
• Ulaşım masrafları

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun Esas: 2022/657, Karar: 2023/672 sayılı kararı uyarınca, iştirak nafakası boşanma kararının kesinleşmesinden itibaren başlamalıdır. Bu karar, velayete ilişkin kararın kesinleşmesinden itibaren başlatılmasının yanlış olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

İştirak nafakasının belirlenmesinde Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2017/5185 sayılı kararı doğrultusunda aşağıdaki faktörler dikkate alınmaktadır:

• Çocuğun yaşı ve gelişim durumu
• Eğitim seviyesi ve eğitim giderleri
• Sağlık durumu ve özel ihtiyaçları
• Anne ve babanın mali durumu
• Yaşanılan bölgenin ekonomik koşulları
• Çocuğun sosyal çevresi ve yaşam standardı

Süre ve Sona Erme Koşulları

İştirak nafakası, çocuğun ergin olmasına kadar devam eden bir yükümlülüktür. Ancak bu sürenin belirlenmesinde çeşitli faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2017/944 ve 2017/195 sayılı kararları uyarınca, çocuğun ergin olması ile iştirak nafakası kendiliğinden sona ermektedir.

İştirak nafakasının sona erme koşulları şunlardır:

• Çocuğun 18 yaşını doldurması: Türk hukukunda erginlik yaşı 18 olduğundan, çocuk bu yaşa geldiğinde iştirak nafakası sona erer
• Çocuğun evlenmesi: Ergin olmasa bile evlenen çocuk için iştirak nafakası sona erer
• Çocuğun ergin kılınması: Mahkeme kararıyla ergin kılınan çocuk için nafaka yükümlülüğü sona erer
• Çocuğun ölümü: Maalesef böyle bir durumda nafaka yükümlülüğü kendiliğinden sona erer

Ancak önemli bir istisna bulunmaktadır. Çocuğun ergin olmasına rağmen eğitimine devam etmesi durumunda, iştirak nafakası yardım nafakası olarak devam edebilir. Bu durumda nafakanın devamı için:

• Çocuğun eğitiminin devam ediyor olması
• Eğitimin makul bir süre içinde tamamlanabilir olması
• Çocuğun kendi geçimini sağlayamayacak durumda olması
• Nafaka yükümlüsünün mali gücünün bulunması

şartlarının bir arada bulunması gerekmektedir.

İştirak nafakasının miktarında değişiklik yapılması da mümkündür. Tarafların ekonomik durumlarında meydana gelen değişiklikler, çocuğun ihtiyaçlarının artması veya azalması, enflasyon oranları gibi faktörler nafaka miktarının yeniden değerlendirilmesini gerektirebilir.

Nafaka yükümlüsünün ödeme yapmaması durumunda, nafaka alacaklısı çeşitli hukuki yollara başvurabilir. İcra takibi, tazyik hapsi ve maaş kesimi gibi yöntemlerle nafaka alacağının tahsili sağlanabilir. Özellikle nafaka alacaklarının sıra cetvelinde birinci sırada yer alması, bu alacakların tahsilinde önemli bir avantaj sağlamaktadır.

Nafaka Miktarının Belirlenmesi

Nafaka miktarının belirlenmesi, mahkeme tarafından tarafların ekonomik ve sosyal durumları dikkate alınarak hakkaniyet ilkesi çerçevesinde gerçekleştirilir. Hakim, nafaka türüne göre farklı kriterleri değerlendirerek en uygun miktarı tespit eder.

Nafaka Miktarının Belirlenmesinde Dikkate Alınan Faktörler

Mahkeme, nafaka miktarını belirlerken aşağıdaki temel faktörleri göz önünde bulundurur:

• Tarafların mali durumu ve gelir seviyeleri
• Nafaka talep edenin gerçek ihtiyaçları
• Çocuklar için nafakada çocuğun yaşı ve eğitim giderleri
• Boşanmadaki kusur durumu ve oranı
• Yaşanılan bölgenin hayat pahalılığı
• Nafaka borçlusunun diğer yükümlülükleri

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2014/24491 sayılı kararında belirtildiği üzere, ağır kusurlu eşe yoksulluk nafakası verilemez. Bu durum, nafaka miktarının belirlenmesinde kusur oranının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

İştirak nafakası söz konusu olduğunda, Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2017/5185 sayılı kararında vurgulandığı gibi, çocuğun yaşı, eğitim durumu, ekonomik koşullar ve ana-babanın mali durumu dikkate alınarak takdir edilir.

Nafaka Miktarının Hesaplanması

Mahkeme, nafaka miktarını belirlerken bilirkişi raporu talep edebilir. Bilirkişi, tarafların gelir ve giderlerini detaylı olarak inceleyerek mahkemeye rapor sunar. Bu raporda:

• Nafaka borçlusunun net geliri
• Zorunlu giderleri ve diğer yükümlülükleri
• Nafaka alacaklısının ihtiyaçları
• Çocuğun bakım, eğitim ve sağlık giderleri

gibi unsurlar yer alır.

Artırım ve Azaltım Koşulları

Nafaka miktarı, belirlendikten sonra değişen koşullara bağlı olarak artırılabilir veya azaltılabilir. Bu değişiklikler mahkeme kararıyla gerçekleştirilir.

Nafaka Artırımının Koşulları

Nafaka artırımı için aşağıdaki durumların varlığı gereklidir:

• Hayat pahalılığındaki artış
• Nafaka alacaklısının ihtiyaçlarının artması
• Çocuğun büyümesi ve eğitim giderlerinin artması
• Nafaka borçlusunun gelirinde önemli artış

Yargıtay 3. Hukuk Dairesi'nin 2016/12167 sayılı kararında belirtildiği üzere, olağanüstü bir değişiklik yoksa TÜİK'in yayınladığı ÜFE (Üretici Fiyatları Endeksi) oranında artırım yapılması gerekir. Bu karar, enflasyon karşısında nafaka alacaklılarının korunmasını sağlamaktadır.

Nafaka Azaltımının Koşulları

Nafaka miktarının azaltılması için şu durumların gerçekleşmesi gerekir:

• Nafaka borçlusunun gelirinde önemli azalma
• Nafaka alacaklısının ekonomik durumunda iyileşme
• Çocuğun ihtiyaçlarında azalma
• Nafaka borçlusunun yeni yükümlülükler üstlenmesi

Nafaka Değişikliği Davası Süreci

Nafaka değişikliği talep eden taraf, iddialarını ispat etmekle yükümlüdür. Dava süreci şu şekilde işler:

• Değişiklik talebinin gerekçeleriyle birlikte mahkemeye sunulması
• Karşı tarafın savunmasının alınması
• Gerekirse bilirkişi incelemesi yapılması
• Mahkemenin karar vermesi

Nafaka Ödemelerinin Takibi

İcra İflas Kanunu'nun 344. maddesi uyarınca, nafaka ödemelerini yapmayan borçlu 3 aya kadar tazyik hapsine mahkum edilebilir. Ayrıca:

• Nafaka alacakları sıra cetvelinde 1. sırada yer alır
• Emekli maaşına haciz konulabilir
• Maaştan aylık nafaka miktarının tamamı kesilebilir

Zamanaşımı ve Nafaka Alacakları

Nafaka ilamları 10 yıl geçse de geçerliliğini korur, ancak biriken nafaka alacakları 10 yıllık zamanaşımına tabidir. Bu durum, nafaka alacaklılarının haklarını zamanında takip etmelerinin önemini ortaya koymaktadır.

---

Nafaka hukuku, boşanma sürecinin en karmaşık ve hassas konularından biridir. Türk Medeni Kanunu'nda düzenlenen dört farklı nafaka türü, her birinin kendine özgü şartları ve süreleri ile birlikte, tarafların ekonomik dengesini korumayı amaçlamaktadır. Yoksulluk nafakasından iştirak nafakasına, tedbir nafakasından yardım nafakasına kadar her türün belirli koşulları ve hukuki dayanakları bulunmaktadır. Nafaka miktarının belirlenmesi ve değiştirilmesi süreçlerinde mahkeme, hakkaniyet ilkesi çerçevesinde hareket ederek tarafların menfaatlerini dengelemeye çalışır. Bu nedenle nafaka davalarında profesyonel hukuki destek almak, hem hakların korunması hem de sürecin doğru yönetilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.