Pandemi süreciyle birlikte iş hayatının vazgeçilmez parçası haline gelen uzaktan çalışma, beraberinde birçok hukuki soruyu da getirmiştir. İşverenlerin uzaktan çalışan personeline karşı yükümlülükleri nelerdir? Ücret ödemeleri, araç-gereç temini, iş güvenliği gibi konularda hangi kurallar geçerlidir? Bu makalede uzaktan çalışmada işveren borçlarını yasal düzenlemeler çerçevesinde detaylı olarak inceliyoruz.

Uzaktan Çalışmanın Yasal Çerçevesi ve Tanımı

COVID-19 pandemisi ile birlikte iş dünyasının vazgeçilmez parçası haline gelen uzaktan çalışma, Türk hukuk sisteminde kapsamlı yasal düzenlemelere tabi tutulmuştur. İşverenlerin bu yeni çalışma modeline uyum sağlayabilmeleri için öncelikle uzaktan çalışmanın yasal çerçevesini ve temel özelliklerini doğru anlamaları gerekmektedir.

Temel Yasal Düzenlemeler

Uzaktan çalışmanın hukuki temelini 4857 sayılı İş Kanunu'nun 14. maddesi oluşturmaktadır. Bu madde, 6715 sayılı Kanun'un 2. maddesiyle 20 Mayıs 2016 tarihinde İş Kanunu'na eklenmiş ve 29717 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır. Söz konusu düzenleme, uzaktan çalışmayı "işçinin işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi" şeklinde tanımlamaktadır.

Uzaktan çalışmanın yasal çerçevesini tamamlayan diğer önemli düzenleme ise 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 461. maddesi ve devamında yer alan evde hizmet sözleşmesi hükümleridir. Bu düzenleme, uzaktan çalışmanın evde hizmet sözleşmesinin bir alt türü olarak değerlendirilmesine imkan tanımaktadır. Aynı kanunun 413, 414 ve 415. maddeleri ise araç-gereç temini ve giderlerin karşılanması konularında işverenlere önemli yükümlülükler getirmektedir.

10 Mart 2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği, İş Kanunu'nun 14. maddesinin uygulanmasına ilişkin detayları düzenlemektedir. Bu yönetmelik, uzaktan çalışmanın pratik uygulamasında karşılaşılan sorunlara çözüm getirmekte ve işveren-işçi ilişkilerinde belirsizlikleri gidermektedir.

Uzaktan Çalışmanın Özellikleri

Uzaktan çalışmanın temel özelliklerinden biri yazılı sözleşme zorunluluğudur. İş Kanunu'nun 14. maddesi, uzaktan çalışma ilişkisinin mutlaka yazılı olarak kurulmasını şart koşmaktadır. Bu durum, tarafların hak ve yükümlülüklerinin net bir şekilde belirlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Uzaktan çalışmanın bir diğer ayırt edici özelliği, bilişim teknolojilerinden en az birinin kullanılması zorunluluğudur. Bu teknolojik bağlantı, işçinin işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonunun bir parçası olarak kalmasını sağlamaktadır. İşçinin evi veya seçtiği çalışma mekanı, bu organizasyonun uzantısı olarak kabul edilmektedir.

4857 sayılı İş Kanunu'nun 22. maddesi kapsamında, mevcut çalışma koşullarından uzaktan çalışma modeline geçiş, çalışma koşullarında esaslı değişiklik olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle, zorlayıcı nedenler bulunmadığı sürece işçinin yazılı rızasının alınması zorunludur. Pandemi gibi olağanüstü durumlar ise zorlayıcı neden kapsamında değerlendirilebilmektedir.

Uzaktan çalışmanın iki temel türü bulunmaktadır:

• Geleneksel evden çalışma sistemi: İşçinin parça başına iş alarak ücret aldığı ve çalışma saatini kendisinin belirlediği sistem
• Evden tele çalışma sistemi: İşçilerin teknolojik iletişim araçları kullanarak işlerini yaptığı ve işyeriyle devamlı mobil iletişim halinde olduğu sistem

Sözleşme Kurulması

Uzaktan Çalışma Yönetmeliği'nin 5. maddesi gereğince, uzaktan çalışma sözleşmeleri yazılı şekilde yapılmak zorundadır. Sözleşmede mutlaka yer alması gereken unsurlar şunlardır:

• İşin tanımı, yapılma şekli, süresi ve yeri
• Ücret ve ödeme şartları
• İş araçları ve ekipman yükümlülükleri
• İletişim kurma şartları
• Genel ve özel çalışma şartları
• Malzeme ve üretim maliyetlerinin karşılanması

Uzaktan çalışmaya geçiş sürecinde Uzaktan Çalışma Yönetmeliği'nin 14. maddesi önemli düzenlemeler içermektedir. İşçinin uzaktan çalışma talebi yazılı olarak yapılmalı ve işveren bu talebi otuz gün içinde değerlendirerek sonucunu bildirmelidir. Normal çalışma sisteminden uzaktan çalışma sistemine geçişte işçinin talebi ve işverenin onayıyla yazılı sözleşme yapılması gerekmektedir.

Pandemi koşulları nedeniyle elektronik ortamda mutabakat sağlanması da mümkün görülmektedir. Ancak bu durumda dahi sözleşmenin yazılı şekilde düzenlenmesi ve tarafların imzalarının bulunması yasal zorunluluktur.

Mevcut iş sözleşmesinin uzaktan çalışma modeline dönüştürülmesi de mümkündür. Bu durumda, sözleşmede çalışma yerinin değiştirilebileceğine dair hüküm bulunması halinde değişiklik daha kolay gerçekleştirilebilmektedir. Aksi takdirde, işçinin açık rızasının alınması gerekecektir.

Ücret ve Ücret Eklerinde İşveren Yükümlülükleri

Uzaktan çalışma sisteminde işverenlerin en temel yükümlülüklerinden biri, çalışanlarına ödeyecekleri ücret ve ücret eklerinin belirlenmesi ve ödenmesidir. Bu konuda 4857 sayılı İş Kanunu'nun 32. maddesi ücretin tanımını yapmakta ve "bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutar" olarak belirtmektedir. Uzaktan çalışma modelinde bu temel tanım değişmemekle birlikte, uygulamada bazı özel durumlar ortaya çıkmaktadır.

Eşitlik İlkesi

4857 sayılı İş Kanunu'nun 5. maddesi kapsamında düzenlenen eşitlik ilkesi, uzaktan çalışma sisteminin en önemli dayanaklarından birini oluşturmaktadır. Bu ilke gereğince, uzaktan çalışan işçilerle işyerinde çalışan işçiler arasında ayrımı haklı kılan bir neden olmadıkça farklı ücret uygulanamaz.

İş Kanunu'nun 14. maddesinin 6. fıkrası bu durumu açıkça düzenlemekte ve uzaktan çalışan işçilerin esaslı neden olmadıkça emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamayacağını belirtmektedir. Bu düzenleme, işverenlerin uzaktan çalışma gerekçesiyle ücret kesintisi yapmasını engellemekte ve çalışma şeklinden bağımsız olarak eşit ücret ödeme yükümlülüğü getirmektedir.

Eşitlik ilkesinin kapsamına sadece temel ücret değil, aynı zamanda:

• Primler ve ikramiyeler
• Yıllık izin ücretleri
• Ulusal bayram ve genel tatil ücretleri
• Diğer ücret ekleri

de dahildir. İşverenler, işyerinde çalışan personeline sağladıkları tüm mali hakları uzaktan çalışan personeline de aynı şartlarda sağlamakla yükümlüdür.

Yemek ve Yol Ücretleri

Uzaktan çalışmada en çok tartışılan konulardan biri yemek ve yol ücretlerinin ödenmesidir. Yemek ücretleri konusunda eşitlik ilkesi gereğince, işyerine gelerek çalışan işçilere sağlanan yemek yardımından uzaktan çalışan işçilerin de aynı şekilde yararlanması gerekmektedir. İşveren işyerinde yemek ücreti karşılıyorsa, uzaktan çalışmada da bu yardımı sağlamalıdır.

Yol ücretleri konusunda ise durum daha karmaşıktır ve ödeme şekline göre değerlendirilmelidir:

• Ayni yol yardımı yapılıyorsa (servis, toplu taşıma kartı vb.), uzaktan çalışan işçiler bu yardımdan doğal olarak mahrum kalacaktır
• Nakdi yol yardımı yapılıyorsa ve bu yardım fiilen çalışılan gün karşılığında ödeniyorsa, işe gelinmeyen günlerin yol ücreti ödenmeyecektir

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 414. maddesi bu konuda önemli bir düzenleme getirmektedir. Bu madde gereğince, işçinin işyerine gelmesi gereken durumlarda yapmış olduğu yol masrafları işveren tarafından karşılanmalıdır. Uzaktan çalışan bir işçinin toplantı, eğitim veya diğer iş gereklilikleri nedeniyle işyerine gelmesi durumunda, bu yol masrafları işveren tarafından karşılanacaktır.

Fazla Çalışma Ödemeleri

4857 sayılı İş Kanunu'nun 41. maddesi gereğince, uzaktan çalışan işçiler de fazla çalışma ücretine hak kazanırsa, işyerine gelerek çalışan işçilerden farklı olmaksızın ödeme yapılmalıdır. Uzaktan Çalışma Yönetmeliği'nin 9. maddesi uyarınca, fazla çalışma işverenin yazılı talebi ve işçinin kabulüyle yapılmaktadır.

Fazla çalışma ödemelerinde dikkat edilmesi gereken önemli noktalar:

• Fazla çalışmanın yazılı olarak talep edilmesi ve işçi tarafından kabul edilmesi
• Çalışma sürelerinin uygun mekanizmalarla takip edilmesi
• Fazla çalışma ücretinin yasal oranlar üzerinden hesaplanması

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi'nin 07.02.2019 tarihli 2017/19878 Esas ve 2019/2579 Karar sayılı kararında belirtildiği üzere:

"Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalarda bu noktada göz önüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır… Fazla çalışmanın yazılı delil ya da tanıkla ispatı imkân dahilindedir …"

Bu karar, uzaktan çalışmada fazla mesai ispatının zorluğunu ortaya koymakta ve işverenlerin çalışma sürelerini takip edebilecek sistemler kurmasının önemini vurgulamaktadır.

Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde uzaktan çalışma yapan işçilere de eşitlik ilkesi gereğince ilave yevmiye ücret ödenmelidir. Bu durum, çalışma yerinden bağımsız olarak tüm işçiler için geçerli olan bir haktır.

İşverenlerin ücret ve ücret ekleri konusundaki yükümlülükleri, uzaktan çalışma sisteminin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için kritik öneme sahiptir. Eşitlik ilkesinin gözetilmesi, hem işçi haklarının korunması hem de işyeri barışının sağlanması açısından vazgeçilmezdir.

Araç-Gereç Temini ve Giderlerin Karşılanması

Uzaktan çalışma sisteminde işverenlerin en önemli yükümlülüklerinden biri, işçilerin iş görme edimini yerine getirebilmeleri için gerekli araç-gereç ve malzemeleri sağlamaktır. Bu yükümlülük, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu ve Uzaktan Çalışma Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde detaylı olarak düzenlenmiştir.

Malzeme ve İş Araçları

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 413. maddesi uyarınca, aksine bir anlaşma bulunmadığı takdirde işveren, işçinin iş görme edimini yerine getirebilmesi için gerekli olan tüm araç ve malzemeleri sağlamakla yükümlüdür. Bu düzenleme, uzaktan çalışma sisteminde özellikle kritik bir öneme sahiptir.

İşverenin sağlaması gereken araç-gereçler şunları kapsamaktadır:

• Bilgisayar, laptop, tablet gibi temel çalışma araçları
• Yazıcı, tarayıcı gibi ofis ekipmanları
• İnternet bağlantısı ve gerekli yazılım lisansları
• Telefon, headset gibi iletişim araçları
• Masa, sandalye gibi ergonomik çalışma mobilyaları
• İşin niteliğine göre özel ekipman ve araçlar

Uzaktan Çalışma Yönetmeliği'nin 5. maddesi gereğince, uzaktan çalışma sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu sözleşmelerde işveren tarafından sağlanan iş araçları ve ekipman yükümlülükleri açık bir şekilde belirtilmelidir. Sözleşmede hangi araçların işveren tarafından sağlanacağı, hangilerinin işçi tarafından temin edileceği ve bu araçların bakım-onarım sorumluluklarının kimde olduğu detaylı olarak düzenlenmelidir.

İşveren, sağladığı araç-gereçlerin uygun kalitede ve işin gereklerine uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca, bu araçların düzenli bakım ve onarımlarını yaptırmak, gerektiğinde yenilemek de işverenin sorumluluğundadır.

Üretim Maliyetleri

Uzaktan çalışma sisteminde ortaya çıkan üretim maliyetlerinin karşılanması konusu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 414. maddesi çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu maddeye göre, işin görülmesinin gerektirdiği harcamalar işveren tarafından karşılanmalıdır.

Üretim maliyetleri kapsamında değerlendirilen giderler şunlardır:

• Elektrik tüketimi artışından kaynaklanan ek maliyetler
• İnternet ve telefon kullanım ücretleri
• Kırtasiye malzemeleri ve sarf malzemeleri
• Yazıcı kartuşu, kağıt gibi tüketim malzemeleri
• Yazılım lisans ücretleri ve güncelleme maliyetleri

İşverenin bu maliyetleri karşılama yükümlülüğü, uzaktan çalışma sözleşmesinde aksine bir hüküm bulunmadığı sürece devam eder. Ancak uygulamada, taraflar arasında bu maliyetlerin nasıl paylaşılacağına dair farklı düzenlemeler yapılabilmektedir.

Makul kullanım prensibi çerçevesinde, işçinin işle ilgili olmayan kişisel kullanımlarından kaynaklanan maliyetler işveren tarafından karşılanmak zorunda değildir. Bu nedenle, sözleşmelerde kullanım sınırları ve makul kullanım kriterlerinin belirlenmesi önem taşımaktadır.

Teknolojik Altyapı

Uzaktan çalışmanın en temel gereksinimlerinden biri, güvenilir ve yeterli kapasitede teknolojik altyapının sağlanmasıdır. İşveren, işçinin iş görme edimini kesintisiz olarak yerine getirebilmesi için gerekli teknolojik altyapıyı kurmak ve sürdürmekle yükümlüdür.

Teknolojik altyapı kapsamında işverenin sağlaması gereken unsurlar:

• Yeterli hızda internet bağlantısı ve gerektiğinde mobil internet desteği
• Güvenli VPN bağlantısı ve uzaktan erişim sistemleri
• Bulut tabanlı çalışma platformları ve dosya paylaşım sistemleri
• Video konferans ve iletişim yazılımları
• Siber güvenlik yazılımları ve koruma sistemleri
• Yedekleme ve veri kurtarma sistemleri

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 415. maddesi taşıt kullanımına ilişkin özel düzenlemeler içermektedir. Bu madde, işçinin işveren adına araç kullanması durumunda ortaya çıkan masrafların karşılanması konusunu düzenlemektedir. Uzaktan çalışma kapsamında, işçinin işyerine gelme zorunluluğu bulunan durumlarda ulaşım masrafları bu madde kapsamında değerlendirilmektedir.

İşveren, teknolojik altyapının sürekli güncel tutulmasını ve güvenlik standartlarına uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca, işçilere bu sistemlerin kullanımı konusunda gerekli eğitim ve destek hizmetlerini vermek de işverenin sorumluluğundadır.

Teknolojik altyapının yetersizliği nedeniyle işçinin iş görme edimini yerine getirememesi durumunda, bu durum işçinin kusuru olarak değerlendirilemez. Bu nedenle işverenlerin, uzaktan çalışma sistemine geçmeden önce kapsamlı bir altyapı değerlendirmesi yapmaları ve gerekli yatırımları gerçekleştirmeleri kritik önem taşımaktadır.

İş Sağlığı, Güvenliği ve Veri Korunması

Uzaktan çalışma sisteminde işverenlerin en kritik sorumluluklarından biri, işçilerin iş sağlığı ve güvenliğini sağlamak ile veri korunması konusunda gerekli önlemleri almaktır. Çalışma ortamının ev veya işyeri dışı bir mekân olması, işverenin bu konudaki yükümlülüklerini ortadan kaldırmamaktadır.

İş Güvenliği Önlemleri

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çerçevesinde işveren, uzaktan çalışan işçi için de gerekli güvenlik önlemlerini alma, bilgilendirme, eğitim verme ve sağlık gözetimi sağlama yükümlülüğündedir. Bu yükümlülük, çalışma yerinin değişmesi ile ortadan kalkmamaktadır.

İşverenin uzaktan çalışmada iş güvenliği kapsamındaki temel sorumlulukları şunlardır:

• Ergonomik çalışma ortamı konusunda işçiyi bilgilendirmek ve gerekli eğitimleri vermek
• Sağlanan iş ekipmanlarının güvenlik standartlarına uygun olmasını sağlamak
• Periyodik sağlık kontrolleri için gerekli düzenlemeleri yapmak
• İş kazası ve meslek hastalığı risklerine karşı önleyici tedbirler almak
• İşçinin çalışma ortamındaki potansiel tehlikeleri değerlendirmek

Uzaktan çalışmada özellikle bilgisayar başında uzun süre çalışma, yetersiz aydınlatma, uygun olmayan oturma düzeni gibi faktörler ergonomik riskleri artırmaktadır. İşveren bu riskleri minimize etmek için işçiye uygun ekipman sağlamalı ve düzenli eğitimler vermelidir.

Veri Güvenliği

Uzaktan çalışmanın en hassas konularından biri veri güvenliği ve ticari sırların korunmasıdır. İşveren, işçinin ev ortamında çalışması nedeniyle ortaya çıkabilecek veri güvenliği risklerine karşı kapsamlı önlemler almakla yükümlüdür.

Veri korunması kapsamında işverenin temel yükümlülükleri:

• Güvenli bağlantı protokolleri (VPN, şifreli bağlantılar) sağlamak
• İşçiye veri güvenliği konusunda detaylı eğitim vermek
• Gerekli güvenlik yazılımları ve güncellemeleri temin etmek
• Kişisel verilerin korunması konusunda KVKK uyumluluğunu sağlamak
• Veri ihlali durumlarında acil müdahale prosedürlerini oluşturmak

İşçi ise aldığı eğitimler doğrultusunda veri güvenliğini sağlamak için en yüksek gayreti göstermeli, herhangi bir veri ihlalini derhal işverene bildirmelidir. Ticari sır ve müşteri bilgilerinin korunması konusundaki sadakat borcu, uzaktan çalışmada daha da kritik hale gelmektedir.

İş Kazası Durumları

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'nun 13. maddesi çerçevesinde, uzaktan çalışma sırasında meydana gelen kazaların iş kazası olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceği önemli bir konudur.

İş kazası sayılabilmesi için şu koşulların bir arada bulunması gerekir:

• Kazanın belirlenen çalışma saatleri içinde meydana gelmesi
• Belirlenen çalışma yerinde (ev, uzaktan çalışma mekânı) gerçekleşmesi
• İş ile illiyet bağının kurulabilmesi
• İşveren tarafından verilen görevlerin yerine getirilmesi sırasında olması

Uzaktan çalışmada iş kazası ispatı, geleneksel çalışma sistemine göre daha karmaşık olabilmektedir. Bu nedenle işveren, çalışma saatlerinin net belirlenmesi ve dokümantasyonun düzenli tutulması konusunda özen göstermelidir.

İşverenin iş kazası önleme kapsamındaki yükümlülükleri:

• Risk değerlendirmesi yaparak potansiyel tehlikeleri belirlemek
• İlk yardım eğitimleri vermek ve gerekli malzemeleri sağlamak
• Acil durum prosedürlerini oluşturmak ve işçiye bildirmek
• Kaza bildirim süreçlerini net şekilde tanımlamak

---

Uzaktan çalışma sisteminde işverenlerin yükümlülükleri, geleneksel çalışma sistemindekilerden farklı olmayıp, sadece uygulama şekli değişmektedir. Eşitlik ilkesi gereğince uzaktan çalışan işçiler, ücret ödemeleri, araç-gereç temini, iş sağlığı ve güvenliği ile veri korunması konularında işyerinde çalışan işçilerle aynı haklardan yararlanmalıdır.

COVID-19 pandemisi ile yaygınlaşan uzaktan çalışma modeli, artık iş hayatının kalıcı bir parçası haline gelmiştir. İşverenlerin bu yeni çalışma düzenine uyum sağlaması, yasal yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi ve işçi haklarını koruması, hem hukuki uyuşmazlıkları önlemek hem de verimli bir çalışma ortamı oluşturmak açısından kritik önem taşımaktadır.